Η θεολογική και αισθητική αξία του Ακαθίστου Ύμνου

   

Του Λάμπρου Κ. Σκόντζου στην Romfea.gr
Θεολόγου - Καθηγητού

---

Η ορθόδοξη υμνολογία αποτελεί ένα κορυφαίο κεφάλαιο στον παγκόσμιο πολιτισμό.
Είναι η αδιάκοπη συνέχεια της ανεπανάληπτης αρχαιοελληνικής ποίησης, καθότι, όπως έχουμε τονίσει επανειλημμένα, ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός διασώθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στο Χριστιανισμό.
Η ορθόδοξη εκκλησιαστική ποίηση, ως ύψιστη καλλιτεχνική έκφραση, κατέστη τα τελευταία χρόνια αντικείμενο μελέτης και θαυμασμού πολλών ξένων ετεροδόξων μελετητών.
Ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα της εκκλησιαστικής μας ποίησης είναι και ο λαοφιλής Ακάθιστος Ύμνος, ο οποίος ψάλλεται όπως είναι γνωστό, τμηματικά, κάθε Παρασκευή βράδυ στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες της Μ. Τεσσαρακοστής και ολόκληρος το βράδυ της Παρασκευής της Ε΄ εβδομάδος των Νηστειών.
Η αγάπη δε του πιστού λαού για την ακολουθία των Χαιρετισμών και του Ακαθίστου Ύμνου είναι τόσο μεγάλη ώστε κατακλύζει ασφυκτικά τους ναούς αυτές τις ημέρες.
Ο Ακάθιστος Ύμνος ανήκει στην υμνολογική κατηγορία των κοντακίων, των υπέροχων εκείνων ύμνων που μεσουράνησαν από τον ΣΤ΄ έως τον Η΄ αιώνα στο Βυζάντιο.
Ο ύμνος αυτός, όπως και όλα τα κοντάκια με τη σταθερή μορφή, αποτελείται από το προοίμιο, το οποίο είναι ένα τροπάριο εισαγωγικό και περιληπτικό του όλου ύμνου, το γνωστό μας «Τη υπερμάχω…» και ακολουθούν 24 στροφές (οι οίκοι), έχοντας ακροστιχίδα τα γράμματα της αλφαβήτου και ακροτελεύτιο, οι μεν δώδεκα περιττοί οίκοι το «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» και οι υπόλοιποι δώδεκα ζυγοί το «αλληλούια».
Οι στίχοι των οίκων είναι αντίστοιχα ισοσύλλαβοι και ομότονοι έτσι ώστε η ισοσυλλαβία και η ομοτονία των αντιστοίχων στίχων των οίκων να δημιουργεί αξιόλογη ρυθμική τάξη.
Ο ποιητής του θαυμαστού αυτού ποιήματος μας είναι άγνωστος, καθώς και ο χρόνος σύνθεσής του. Μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε.
Κάποιοι δέχονται ως ποιητή τον Ρωμανό τον Μελωδό (6ος αιώνας), άλλοι τον πατριάρχη Σέργιο (7ος αιώνας), άλλοι τον Γεώργιο Πισίδη (7ος αιώνας), κάποιοι άλλοι τον πατριάρχη Γερμανό Α΄ (8ος αιώνας), τον ιερό Φώτιο (9ος αιώνας), την Κασσιανή (9ος αιώνας) κ.α.
Πρόβλημα επίσης είναι και η αφορμή σύνθεσης του Ακαθίστου Ύμνου. Οι ερευνητές παίρνοντας αφορμή από το υπέροχο προοίμιο «Τη υπερμάχω στρατηγώ…» και εστιάζοντας στην φράση «Ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια αναγράφω σοι η πόλις σου Θεοτόκε» επιχειρούν να προσδιορίσουν το πολεμικό γεγονός από το οποίο σώθηκε η Κωνσταντινούπολη, χάρη στην θαυματουργική επέμβαση της Θεομήτορος.
Έτσι κάποιοι μιλούν για την στάση του νίκα (534), άλλοι για την επιδρομή των Αβάρων επί Μαυρικίου και επί Ηρακλείου (626), ή των Αράβων επί Κωνσταντίνου Δ΄του Πωγωνάτου (7ος αιώνας) και την εποχή του Λέοντος Γ ΄του Ισαύρου (8ος αιώνας).
Οι πιο πολλοί συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Ακάθιστος Ύμνος συντέθηκε γύρω στον 6ο αιώνα ανεξάρτητα από κάποιο ιστορικό γεγονός με μοναδικό σκοπό να εξυμνηθεί το ιερό πρόσωπο της Θεοτόκου και κατά κύριο λόγο ο Ευαγγελισμός Της.
Την άποψη αυτή ενισχύει το γεγονός ότι το αρχικό προοίμιο του ύμνου ήταν άλλο, το «Το μυστικώς προσταχθέν λαβών εν γνώσει…», το οποίο έχει σχέση με το περιεχόμενο της εορτής του Ευαγγελισμού.
Είναι όμως πολύ πιθανό, όπως βεβαιώνει και η παράδοση, το έτος 626, επί Ηρακλείου, χάρη στη θαυματουργική επέμβαση της Θεοτόκου για τη σωτηρία της Βασιλεύουσας από τους Αβάρους, να συντέθηκε άλλο επίκαιρο προοίμιο, το «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια…» από τον πατριάρχη Σέργιο, για να ταιριάζει στην περίσταση.
Ο προϋπάρχων θαυμαστός ύμνος μαζί με το νέο προοίμιο, το οποίο επεκράτησε τελικά, ψάλθηκε από τον ευσεβή λαό της Πόλης ως ευχαριστήρια ολονύκτια ωδή στην Υπέρμαχο Στρατηγό. Ονομάστηκε δε Ακάθιστος, διότι, σε ένδειξη σεβασμού, κλήρος και λαός, έψαλλαν όρθιοι τον επινίκιο αυτόν ύμνο στη Θεοτόκο.
Ανεξάρτητα από τα προβλήματα αυτά, η καλλιέπεια του Ακαθίστου Ύμνου είναι πραγματικά θαυμαστή. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι είναι η σπουδαιότερη υμνολογική σύνθεση της Εκκλησίας μας και ένα κορυφαίο ποίημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Πραγματικά, τα εκφραστικά και αισθητικά στοιχεία του είναι πάμπολλα.
Εξαιρετική εντύπωση προκαλούν οι παρομοιώσεις, οι ζωηρές εικόνες από την καθημερινή ζωή, το φυτικό και ζωικό βασίλειο, οι αντιθέσεις, τα αφηρημένα ουσιαστικά, τα οποία έπλεξε αριστοτεχνικά ο ποιητής σε κάθε στίχο.
Ως περιεχόμενο του ύμνου περιλαμβάνεται ο Ευαγγελισμός, η επίσκεψη της Θεοτόκου στην Ελισάβετ, οι αμφιβολίες του μνήστορος Ιωσήφ, η προσκύνηση του Θείου Βρέφους από τους Μάγους της Ανατολής, η Υπαπαντή, η φυγή στην Αίγυπτο, το όλο μυστήριο της σαρκώσεως του Θεού Λόγου και η εν Αυτώ σωτηρία του ανθρωπίνου γένους.
Μέσα από τη θαυμάσια ποιητική πλοκή προβάλλει το ιερότατο πρόσωπο της Θεομήτορος ως η αγνότερη, καθαρότερη και αγιότερη ανθρώπινη ύπαρξη, ο Οποία αξιώθηκε να γίνει το τίμιο και καθαρό δοχείο της θεότητας.
Αξιώθηκε Αυτή να γίνει η καθέδρα του Βασιλέως και η νοητή κλίμαξ, η οποία ένωσε τη γη με τον ουρανό, τον άνθρωπο με το Θεό. Εξαίρεται επίσης με έμφαση η συμβολή της Θεοτόκου στο έργο της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, η οποία χαρακτηρίζεται ως αναντικατάστατη.
Ο υπέροχος αυτός ύμνος, με την ανεπανάληπτη ποιητική του αξία, ενέπνευσε κατά καιρούς πληθώρα καλλιτεχνών. Μεγάλοι ζωγράφοι ιστόρισαν με το χρωστήρα τους ατόφιες σκηνές του Ακαθίστου Ύμνου.
Μεγάλοι ποιητές χρησιμοποίησαν αυτολεξεί φράσεις του θεσπεσίου ύμνου και δανείστηκαν από αυτόν καλολογικά στοιχεία (Παλαμάς, Σικελιανός, Ελύτης). Σπουδαίοι ρήτορες δεν παραλείπουν να χρησιμοποιούν φραστικά σχήματα του Ακαθίστου Ύμνου στους λόγους τους.
Επίσης η επίδραση του θαυμαστού ύμνου στον απλό λαό υπήρξε τεράστια. Δεν είναι λίγες οι φράσεις που χρησιμοποιούνται με σημασία στον καθημερινό λόγο, παρμένες από το θεσπέσιο λειμωνάριο αυτού του ποιήματος, π.χ. «χαίρε βάθος δυσθεώρητον».
Οι ακολουθίες των Χαιρετισμών και του Ακαθίστου γίνονται ευκαιρία για τους πιστούς να κατακλείσουν τους ναούς. Σπεύδουν να ακούσουν τον υπέροχο ύμνο και να σιγοψάλλουν το «Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε» στην Μεγάλη Μητέρα του κόσμου, το καταφύγιο κάθε πονεμένης ψυχής.
Υπάρχουν πιστοί που έχουν αποστηθίσει ολόκληρο τον Ακάθιστο Ύμνο, τον οποίο ψάλλουν στην καθημερινή τους προσευχή, ως βάλσαμο ουράνιο και ύψιστη πνευματική τέρψη για τις ψυχές τους.
Διότι μέσα από τους μελιστάλακτους στίχους του προβάλλει η γλυκιά μορφή της Παναγίας μας ως το αρχέτυπο της πραγματικής μητρικής αγάπης, της απύθμενης ευσπλαχνίας, της αείσκεπης προστασίας, της ταχείας βοηθείας. Γι' αυτό το υπέροχο αυτό ποίημα είναι τόσο αγαπητό στο ορθόδοξο πλήρωμα!

Η κατανόηση της Ιστορίας στη Βίβλο και στην Υμνολογία των Χριστουγέννων

      

Στο Δοξαστικό των Αίνων του Όρθρου των Χριστουγέννων (25 Δεκεμβρίου) ο υμνογράφος συνοψίζει ως εξής τη βασική ιδέα πάνω στην οποία στηρίζεται η ορθόδοξη θεολογική σκέψη σχετικά με το δόγμα της ενανθρώπισης του Θεού:
Ὅτε καιρὸς τῆς ἐπὶ γῆς παρουσίας σου,
πρώτη ἀπογραφὴ τῇ οἰκουμένῃ ἐγένετο,
τότε ἔμελλες τῶν ἀνθρώπων ἀπογράφεσθαι τὰ ὀνόματα
τῶν πιστευόντων τῷ τόκῳ σου.
Διὰ τοῦτο τὸ τοιοῦτον δόγμα ὑπὸ Καίσαρος ἐξεφωνήθη·
τῆς γὰρ αἰωνίου σου βασιλείας τὸ ἄναρχον ἐκαινουργήθη.
Διό σοι προσφέρομεν καὶ ἡμεῖς ὑπὲρ τὴν χρηματικὴν φορολογίαν,
ὀρθοδόξου πλουτισμὸν θεολογίας,
τῷ Θεῷ καὶ Σωτῆρι τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Αυτό που ο υμνογράφος χαρακτηρίζει ως «πλουτισμὸν ὀρθοδόξου θεολογίας» είναι η χαρακτηριστική για τη βιβλική σκέψη, που παραμένει ζωντανή και στην πατερική παράδοση της Εκκλησίας, πρακτική της εξαγωγής θεολογικών συμπερασμάτων μέσα από την ανάλυση ιστορικών γεγονότων. Όπως προκύπτει από το περιεχόμενο του ύμνου, ο υμνογράφος γνωρίζει πολύ καλά ότι η απογραφή του Καίσαρα Αυγούστου έγινε για φορολογικούς λόγους, όμως το πραγματικό αυτό γεγονός τον αφήνει αδιάφορο· εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι να κατανοήσει το πώς το συγκεκριμένο γεγονός εντάσσεται στην ιστορία της θείας οικονομίας. Η πεποίθηση ότι ο Θεός παρεμβαίνει ενεργά μέσα στην ανθρώπινη Ιστορία συνεργαζόμενος με τους ανθρώπους είναι η βάση της χριστιανικής πίστης που τη διαφοροποιεί ουσιαστικά από όλες τις θρησκείες και τα φιλοσοφικά συστήματα. Αυτός είναι ο λόγος που η Παλαιά Διαθήκη, αν και περιέχει τις βασικές αρχές της ζωής και της πίστης του αρχαίου Ισραήλ, δεν είναι ένα διδακτικό ηθικοπλαστικό βιβλίο, δεν αποτελεί ένα συστηματικό έργο, κάτι σαν μια διακήρυξη αρχών της πίστης, ούτε υπάρχει σ᾽ αυτήν κάποια φιλοσοφικού τύπου αναζήτηση του Θεού, ούτε, πολύ περισσότερο, κάποιος ορισμός της θεότητας ή απαρίθμηση των ιδιοτήτων της κατά τον τύπο της Συστηματικής Θεολογίας.
Ο τρόπος με τον οποίο η Παλαιά Διαθήκη μιλάει για τον Θεό, είναι να περιγράφει τις ενέργειές του μέσα στην Ιστορία, ό,τι, δηλαδή, συμβαίνει από τη δημιουργία μέχρι το τέλος του κόσμου. Το συμβαίνον προτάσσεται του όντος. Αυτό φαίνεται με τον πιο παραστατικό τρόπο στην πρώτη αφήγηση για τη δημιουργία (Γεν α´ 1 – β΄ 4α). Το πρώτο δημιούργημα του Θεού είναι το φως, που, καθώς εναλλάσσεται με το σκοτάδι, καθορίζει τον χρόνο. Ο βιβλικός συγγραφέας, λειτουργώντας με μιαν εντελώς απομυθευτική διάθεση, προτάσσει τον χρόνο του χώρου και τον χώρο των όντων που τον πληρούν. Κατά συνέπεια, τα πάντα συμβαίνουν εν χρόνω, τίποτε δεν είναι προαιώνιο, άρα τίποτε δεν είναι αυθύπαρκτο και τίποτε δεν ανήκει στη σφαίρα του μύθου.

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ Η έννοια του χρόνου στην υμνολογία της Εκκλησίας

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ Η έννοια του χρόνου στην υμνολογία της Εκκλησίας

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ Η έννοια του χρόνου στην υμνολογία της Εκκλησίας

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΟΣΜΟΣ Η έννοια του χρόνου στην υμνολογία της Εκκλησίας

Ερωτήσεις - Απαντήσεις » Πως ονομάζονται και ποιοί είναι οι ύμνοι που ψάλλονται στην Εκκλησία

Πως ονομάζονται και ποιοί είναι οι ύμνοι που ψάλλονται στην Εκκλησία;

Οι ύμνοι της εκκλησίας μας είναι:
1. Tα Λειτουργικά: Σύστημα ύμνων, που ψάλλονται λίγο πριν και κατά την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Οι γνωστοί ύμνοι «Πατέρα Υιόν», «Έλεον ειρήνης», «Άγιος Άγιος Κύριος, Σαβαώθ (ο Επινίκιος Ύμνος), «Αμήν», «Σε Υμνούμεν». Είναι μελοποιημένα σε όλους τους ήχους και με διάφορους τρόπους από τους νεώτερους κυρίως μελοποιούς.
2. Τα Ευλογητάρια: Oι τόσο γνωστοί ύμνοι στους οποίους προτάσσεται ο στίχος «Ευλογητός ει Κύριε». ΄Έχουμε δύο ειδών ευλογητάρια: Τα αναστάσιμα, που ψάλλονται τις Κυριακές στον Όρθρο, το Σάββατο του Λαζάρου και το Μ. Σάββατο, και τα νεκρώσιμα που ψάλλονται όταν τελείται κηδεία αλλά και στα μνημόσυνα.
3. Καθίσματα: Ύμνοι που ψάλλονται στον Όρθρο για να δοθεί η ευκαιρία στους πιστούς να κάθονται για λίγο.
4. Στιχηρά: Τροπάρια μπροστά από τα οποία εκφωνούνται εμμελώς στίχοι: π.χ.στον Όρθρο ψάλλονται τα στιχηρά των Αίνων (Ψαλμοί 148, 149, 150). Στον Εσπερινό επίσης σε κάθε ένα από τα τροπάρια προηγείται ψαλμικός στίχος (οι δύο τελευταίοι στίχοι του 141ου Ψαλμού και οι στίχοι του 129ου Ψαλμού). Γι΄αυτό και ονομάζονται Στιχηρά του Εσπερινού. Τα στιχηρά μπορεί να είναι αυτόμελα, προσόμοια και ιδιόμελα. Έχουμε επίσης τα στιχηρά ιδιόμελα της λιτής, που ψάλλονται χωρίς στίχο.
5. Απόστιχα: Ομάδες τροπαρίων, που ψάλλονται κατά τον εσπερινό μετά τα στιχηρά και κατά τον Όρθρο μετά από τους Αίνους. Ονομάζονται έτσι γιατί οι προτασσόμενοι στίχοι παίρνονται κατ’ εκλογήν από διάφορους ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης, συνήθως προφητικού χαρακτήρος, σε αντίθεση προς τα στιχηρά, όπου οι προτασσόμενοι στίχοι λαμβάνονται από έναν και μόνο ψαλμό, μολονότι αυτό δεν είναι πάντοτε ακριβές. Ονομάζονται και Αποστιχίς.
6. Κεκραγάρια: Eίναι οι γνωστοί ύμνοι του Εσπερινού «Κύριε, εκέκραξα προς Σε» και «Κατευθυνθήτω η προσευχή μου» από τον 140ο Ψαλμό. Σήμερα με το όνομα Κεκραγάρια ονομάζουμε και τα τροπάρια που ακολουθούν τους πιο πάνω στίχους.
7. Κοινωνικά: Με το όνομα αυτό είναι γνωστοί σύντομοι ύμνοι κυρίως από ψαλμούς της Π. Διαθήκης, που ψάλλονται στη Θεία Λειτουργία, την ώρα της Μετάληψης των Αχράντων Μυστηρίων. Πρώτα κοινωνεί το ιερατείον εντός του Αγίου Βήματος. Oι πιστοί προσέρχονται για να μεταλάβουν μετά το «Αλληλούια» και την εκφώνηση «Μετά φόβου Θεού πίστεως….». Είναι ύμνοι, που ψάλλονται σε αργό μέλος γι΄αυτό και ανήκουν στο Παπαδικό είδος. ΄Έχουμε τριών ειδών κοινωνικά: α) Των Κυριακών, με το γνωστό κείμενο «Αινείτε τον Κύριον εκ των ουρανών, αλληλούια», β) Της εβδομάδος, με κείμενο διαφορετικό για την κάθε μέρα, και γ) Τα κοινωνικά ολοκλήρου του χρόνου: Tων Δεσποτικών, των Θεομητορικών εορτών και των εορταζομένων αγίων με ανάλογο κείμενο για την κάθε περίπτωση.

ΑΝΑΣΤΑΣΙΜΟΙ ΥΜΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Βίντεο YouTube Βίντεο YouTube Βίντεο YouTube Βίντεο YouTube Βίντεο YouTube

 

Τί είναι και τι περιλαμβάνει ο όρθρος της εκκλησίας μας,

 

 

Τί είναι απολυτίκια, καθίσματα, ευλογητάρια, αναβαθμοί, εωθινό Ευαγγέλιο…

Πρόκειται για μια ερώτηση που πραγματικά βοηθάει πολύ στο να κατανοήσουμε τα περί του τυπικού της εκκλησίας μας. Έτσι ακόμα και με μια μόνο ανάγνωση του παρακάτω, την Κυριακή που θα εκκλησιαστούμε, θα ξέρουμε σε ποιό σημείο βρίσκεται η ακολουθία.
Όρθρος λέγεται η Ακολουθία που τελείται πριν τη Θεία Λειτουργία. Είναι δοξολογία στο Χριστό, που Εκείνος είναι το Φως του κόσμου και ο Ήλιος της Δικαιοσύνης και είναι επίσης παράκληση στον Κύριο του Σύμπαντος με την ανατολή της καινούργιας ημέρας.
Συγχρόνως είναι η καλύτερη ψυχική προετοιμασία για τη Θ.Λειτουργία (το Μυστήριο των Μυστηρίων) που θα επακολουθήσει.

1. ΕΞΑΨΑΛΜΟΣ: Κατανυκτική ανάγνωση (όλοι ιστάμεθα όρθιοι) των 6 από τους 150 ψαλμούς του Ψαλτηρίου, τους περισσότερους των οποίων έγραψε ο Δαβίδ. Είναι συγχρόνως ύμνος, δέηση και προφητεία.
• 3ος: εικονίζει τη σταθερή ελπίδα της ψυχής στο Θεό.
• 37ος: Θρήνος της ψυχής για το βάρος των αμαρτιών.
• 62ος: Απαλή παρηγορητική πρωινή προσευχή.
• 87ος: Δέηση ψυχής τσακισμένης από τις συμφορές.
• 102ος: Προσευχή ευγνωμοσύνης για τις ευεργεσίες του Θεού.
• 142ος: Θερμή παράκληση βοήθειας.

2. ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ: Σύντομα τροπάρια που περιγράφουν περιληπτικά την υπόθεση της εορτής. Λέγονται απολυτίκια διότι ξεκινούν ψαλλόμενα από τον Εσπερινό πριν την Απόλυση και μετά τη φράση του πρεσβύτη Συμεών που επαναλαμβάνει ο ιερεύς: «Νυν απολύεις τον δούλον σου Δέσποτα…». Συνήθως είναι τρία: Το πρώτο είναι του Ήχου της ημέρας αναφερόμενο στην Ανάσταση, το Δεύτερο στον Άγιο που εκείνη την ημέρα εορτάζει και το τρίτο στη Θεοτόκο.

3. ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ: Σύντομα τροπάρια της Αναστάσεως στον ήχο της ημέρας. Ονομάζονται καθίσματα επειδή οι πιστοί εκάθοντο για να κατανοήσουν πιο άνετα τα βαθιά νοήματα που περιέχουν. Και αποτελούσαν ανάπαυλα σε Αναγνώσεις μακρές από το Ψαλτήριον του Δαβίδ.

Η υμνολογία της Εκκλησίας μάς βεβαιώνει αδιάψευστα τη γνησιότητα και τα όριά της

 

από το σπιτάκι της Μέλιας

άρθρο του δασκάλου Σάββα Ηλιάδη

Μέσα στη βαβελιανή σύγχυση της εποχής μας, την οποία έχει επιβάλει το οικουμενιστικό ρεύμα, σαστισμένος ο λαός του Θεού βρίσκεται να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα, αδυνατώντας να επισυναγάγει τον νου και την καρδιά και να συγκροτήσει σκέψη, ώστε να επιβεβαιωθεί σε ποια πίστη τέλος πάντων είναι ταγμένος, απ` όσες «κυκλοφορούν». Γι` αυτό επικρατεί και απόλυτη σιωπή εν πλήρη απορία, παρ` όλο που το «μεγάλο γεγονός» της συνόδου θα έπρεπε να είχε ξεκαθαρίσει τα πράγματα.
Ανατράπηκαν άρδην παραδοσιακά πράγματα, πάτριες διδασκαλίες και παρακαταθήκες.
Παραγκωνίστηκαν οι αποκεκαλυμμένες στους αγίους αλήθειες, θεωρήθηκαν ως μη χρειαζούμενες πλέον – μεταπατερική παράκρουση – και προωθούνται ανυπόστατα γεννήματα της υπεροψίας και εφευρήματα της «επιστήμης» της θεολογίας, από αφώτιστα κεφάλια, κυρίως από τα υψηλά επίπεδα, μέσα στα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Διότι οι οικουμενιστές διακονούν το μεγάλο κίνημα της παγκοσμιοποίησης.
Η εκκοσμίκευση, αυτή η μεγάλη «πόρνη», προσφέρεται και ικανοποιεί όλα τα πάθη του ανθρώπου. Έχει τους τρόπους της, τα κλειδιά, για να ανοίγει τις καρδιές και να τις κλέβει κυριολεκτικά και από τα υψηλά διακονήματα, για τα οποία τάχτηκαν και, αλίμονο, έδωσαν όρκο να τα φυλάξουν έως θανάτου. Θλιβερή αλήθεια!

Χωρίς πάσης αμφιβολίας, επικρατεί πνευματικό χάος και σύγχυση ανάμεσα στους χριστιανούς, στο πλήρωμα της Αγίας μας Εκκλησίας. Το παρελθόν είναι πολύ μακριά και τα θησαυρίσματά του έχουν περάσει στο περιθώριο.

ΘΕΟΤΟΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΥΜΝΟ0ΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΩΝ ΕΟΡΤΩΝ Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη Καθηγητή Θεολογικής σχολης Α.Π.Θ.

Δημητρίου Ι. Τσελεγγίδη Καθηγητή Θεολογικής σχολης Α.Π.Θ.

 Η ΘΕΟΤΟΚΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ
ΤΩΝ ΘΕΟΜΗΤΟΡΙΚΩΝ ΕΟΡΤΩΝ*

 

       Η αναφορά στο πρόσωπο της Θεοτόκου συναντάται στην όλη ζωή της Εκκλησίας, αλλά με ιδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο συναντάται στην εικονογραφία, την θεία λατρεία και την υμνογραφία. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το πρόσωπο της Θεοτόκου δεν είναι αυτονομημένο, αλλά σχετίζεται πάντοτε άμεσα με τον Θεάνθρωπο Υιό της. Την αλήθεια αυτή βεβαιώνουν με τον δικό τους καλλιτεχνικό τρόπο οι τοιχογραφίες της Θεοτόκου ως Πλατυτέρας των Ουρανών¹. Με την καθιέρωση της εικονογραφήσεως της Θεοτόκου ως Πλατυτέρας στο τετρατοσφαίριο της κόγχης του ιερού βήματος η Εκκλησία προβάλλει έντονα την δογματική σημασία, που έχει η εικόνα της Θεοτόκου. Αλλά και οι εικόνες της Αειπαρθένου Μαρίας με το θείο βρέφος² στο τέμπλο -στην πιο τιμητική θέση, δίπλα και δεξιά στο Χριστό- αισθητοποιούν την παραπάνω σύνδεση, ενώ παράλληλα το όνομα «Θεοτόκος», με το οποίο επιγράφονται οι εικόνες της, «άπαν το μυστήριον της οικονομίας συνίστησι»³. Και στην θεία λατρεία, άλλωστε, είναι έντονα εμφανής η σύνδεση της Θεοτόκου με τον Χριστό. Αυτό βεβαιώνουν χαρακτηριστικά η ιδιαίτερη «μερίδα» της στην Προσκομιδή (από τον 12° αιώνα) κατά την Θεία Λειτουργία, όπως και η εξαιρετικά τιμητική μνεία της στην Αναφορά αμέσως μετά την επίκληση του Αγίου Πνεύματος για τον καθαγιασμό των τιμίων δώρων. Το πιστοποιούν ακόμη και όλοι οι ύμνοι, τους οποίους ψάλλει η Εκκλησία προς την Θεοτόκο κατά τις διάφορες Θείες Λειτουργίες⁴.
       Αλλά και γενικότερα από την όλη υμνογραφία της Εκκλησίας μας δεν λείπει ποτέ η αναφορά στην Θεοτόκο. Έτσι, μνεία της Θεοτόκου γίνεται στην ενάτη Ωδή και στα Θεοτοκία, τα οποία συνοδεύουν όλους τους ύμνους, που αναφέρονται στον Χριστό και τους αγίους. Είναι λοιπόν αυτονόητο, ότι δεν υπάρχει υμνογραφία σε δεσποτική εορτή ή σε εορταζόμενο άγιο, στην οποία να μη γίνεται οπωσδήποτε και αναφορά στην Θεοτόκο.   Όλες αυτές οι αναφορές πιστοποιούν με τον πιο εμφαντικό τρόπο τη σημασία που αποδίδει η Ορθόδοξη Εκκλησία στο πρόσωπο της Θεοτόκου, το οποίο συνδέοντάς το άμεσα με τον Χριστό, το συνδέει κατ' επέκταση και έμμεσα με τη σωτηρία των ανθρώπων και του προσδίδει έτσι κατεξοχήν χριστολογικό και ταυτόχρονα σωτηριολογικό περιεχόμενο. Χριστολογία, λοιπόν, Σωτηριολογία και Θεοτοκολογία συνδέονται στενά σ' ολόκληρη την υμνογραφία που αναφέρεται στη μητέρα του Θεού. Αυτό μέσα στο πλαίσιο της Ορθοδοξίας είναι πολύ φυσικό, αφού χαρακτηριστικό γνώρισμα της ορθόδοξης υμνογραφίας είναι το έντονα δογματικό περιεχόμενό της. Το δογματικό αυτό περιεχόμενο εκφράζουν με ιδιαίτερη έμφαση τα Απολυτίκια αλλά και όλοι οι ύμνοι των θεομητορικών εορτών.
       Η γέννηση της Θεοτόκου ήταν μήνυμα χαράς σε όλη την οικουμένη, γιατί από αυτήν θα γεννιόταν ο Χριστός, ο οποίος καταργώντας την προγονική κατάρα θα μας έδινε την δυνατότητα να μετέχουμε στην αιώνια ζωή⁵. Ζώντας οι πιστοί μέσα στη λατρεία τον λειτουργικό χρόνο -συμπυκνωμένο δηλαδή το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον- βλέπουν στα Εισόδια της Θεοτόκου την «προκήρυξη» της σωτηρίας των ανθρώπων⁶, ενώ στον Ευαγγελισμό της την φανέρωση του μυστηρίου της σωτηρίας, που συνοψίζεται στο ότι ο Υιός του Θεού γίνεται υιός της Παρθένου, η οποία αποβαίνει κατά τον χαιρετισμό του αρχαγγέλου Γαβριήλ η «κεχαριτωμένη»⁷. Και αυτό εξαιτίας του πλούτου της Χάριτος που δέχτηκε με τον Ευαγγελισμό της, κατά την σύλληψη δηλαδή του Θεού Λόγου στη μήτρα της.

Ο Υμνολογικός και λειτουργικός πλούτος της Εκκλησίας

                           

Διακ. Κυπριανού Αθανασίου,
Θεολόγου

Οι τρόποι έκφρασης του εκκλησιαστικού βιώματος
Η Εκκλησία, ανέκαθεν, προκειμένου να μεταλαμπαδεύσει στον λαό του Θεού την εμπειρία του ευαγγελικού μηνύματος, χρησιμοποιούσε ανενδοίαστα κάθε πολιτιστικό επίτευγμα. Έτσι, στα πλαίσια αυτής της πρακτικής «εκμεταλλεύτηκε» τον πεζό λόγο, την ποιητική έκφραση, τη μουσική, την αρχιτεκτονική κ.ά., ώστε να μεταδώσει με όσο το δυνατό πιο πειστικό και παραστατικό τρόπο το μήνυμά της. Σε όλους μας είναι γνωστά τα υμνολογικά αριστουργήματα του αγ. Ιωάννη του Δαμασκηνού (π.χ. ο Κανών του Όρθρου της Αναστάσεως), του αγ. Ανδρέα Κρήτης (ο Μέγας Κανών, που ψάλλεται στον Όρθρο της Πέμπτης της ΕΛ Εβδομάδος των Νηστειών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής), οι Θείες Λειτουργίες του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Μεγάλου Βασιλείου, οι μουσικές συνθέσεις του Ιωάννου του Κουκουζέλη, οι αγιογραφίες του Πανσέληνου στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους κ.λπ.

Ο σκοπός και η αξία των υμνολογικών και λειτουργικών κειμένων
Ένας από τους τρόπους έκφρασης του εκκλησιαστικού βιώματος, όπως έχει ήδη αναφερθεί, είναι οι ύμνοι και τα λειτουργικά κείμενα της ’Εκκλησίας μας. Ποιος, όμως, είναι ο σκοπός καταγραφής τους και ποια η άξια τους;
Την απάντηση στο πρώτο ερώτημα μας τη δίδει με τον βαθυστόχαστο, και συνάμα εμπνευσμένο από το Άγιο Πνεύμα, λόγο του ο Γέρων Σωφρόνιος (Σαχάρωφ). Αναφέρει χαρακτηριστικά: Η λειτουργική γλώσσα (στους ύμνους και στα λειτουργικά κείμενα) «σκοπόν έχει να γέννηση εν τω νοΐ και τη καρδία των προσευχόμενων την αίσθησιν άλλου κόσμου, του υψίστου»[1]. Επομένως, οι ύμνοι και τα λειτουργικά κείμενα στοχεύουν στο να βοηθήσουν τον πιστό ν’ αναχθεί στη σφαίρα του Ουρανού, στη Βασιλεία του Θεού, για να μπορέσει, έτσι, να μετέχει της κοινωνίας του Τριαδικού Θεού που αποτελεί και τον σκοπό της χριστιανικής ζωής. Με λίγα λόγια, τα κείμενα αυτά μας βοηθούν να ενεργοποιήσουμε την ενυπάρχουσα σε μας, διά του Βαπτίσματος και του Χρίσματος, αγιότητα. Ο Γέρων Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης με έμφαση τονίζει πως: «διαβάζοντας τις ψαλμωδίες, τις ακολουθίες με έρωτα, χωρίς να το καταλάβομε γινόμαστε άγιοι»[2].

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ Ο ΑΝΑΡΧΟΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΣ ΘΕΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ .

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ Ο ΑΝΑΡΧΟΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΣ ΘΕΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ .

ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ Ο ΑΝΑΡΧΟΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΣ ΘΕΟΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ .

Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΗΝ ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Το Τίμιο Ξύλου του Σταυρού. Ευρίσκεται αποτεθησαυρισμένο στο
Σκευοφυλάκιο του ναού της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα. Είναι
κεκοσμημένο με διαμάντια και σμαράγδια.

Πολλές φορές στα Μηναία της αγίας Εκκλησίας μας, ύμνοι  αναφέρονται στον Σταυρό. Επί παραδείγματι τη περίοδο του δεκαπενταύγουστου, που εορτάζεται και η πρόοδος του Τιμίου Σταυρού, ψάλλονται οι Καταβασίες : «Σταυρόν χαράξας Μωσής».

Συνάμα, υπάρχουν τα λεγόμενα Σταυροθεοτοκία, τα οποία ψάλλονται αντί των θεοτοκίων, εφόσον οι ακολουθίες στις οποίες αναφέρονται συμπέσουν με τη Τετάρτη ή την Παρασκευή.

Επιπλέον, έχουμε και την ακολουθία των 24 οίκων στον Τίμιο Σταυρό – «Εικοσιτέσσαρες οίκοι εις την νοητήν κλίμακα του Τιμίου Σταυρού», με τον αντίστοιχο κανόνα, όπως γίνεται με τον Ακάθιστο ύμνο.

Η υμνολογία της Εκκλησίας μας, ως μέγας και απλανής διδάσκαλος της Οικουμένης

 

Γράφει ο Φώτης Μιχαήλ, ιατρός

Χωρίς καμμιά συστολή - διότι  τούς αἱρετικούς (μονοφυσίτες) ὄχι μονάχα τούς θεωροῦμε πλέον ἐκκλησία, ἀλλά τούς βάζουμε καί στό Ἅγιον Βῆμα ἀπό τήν Ὡραία Πύλη (Ι.Ν. Ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ Θεσσαλονίκης) - ψάλαμε καί φέτος οἱ δυσσεβεῖς τούς ὕμνους τῆς Κυριακῆς τῶν Ἁγίων Θεοφόρων Πατέρων τῆς Δ' Οἰκουμενικῆς Συνόδου, οἱ ὁποῖοι Πατέρες κατεδίκασαν τήν αἵρεση τοῦ μονοφυσιτισμοῦ καί μάλιστα διά τοῦ γνωστοῦ θαύματος τῆς Ἁγίας Εὐφημίας!

Ὡς ἁπλοί πιστοί ἀναρρωτιόμαστε:

Τελικά μέ ποιόν εἴμαστε; Μέ τούς Ἁγίους καί θεοφόρους Πατέρες μας ἤ μέ τά φερέφωνα του ΠΣΕ; Μέ τόν Χριστό ἤ μέ τόν ἐξαποδίτη;

Θά ἀναλάβει ἐπιτέλους κάποιος ἀπό τούς σεβασμιωτάτους Μητροπολίτες μας, νά μᾶς τό πεῖ καθαρά καί ξάστερα; Ἤ θά συνεχίσουν οἱ σεβαστοί μας ποιμένες, νά ἀφήνουν τόν λαό τοῦ Θεοῦ μέσα στήν σύγχυση καί στό σκοτάδι τῶν ψυχοκτόνων αἱρέσεων;

Μέ τιμή καί σεβασμό

Φώτης Μιχαήλ

Ἰατρός

ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ

ΤΗΣ Δ’ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ

Στιχηρά τῶν Πατέρων.

Ἦχος πλ. β´. Ὅλην ἀποθέμενοι.

Στίχ. ζ´. Ἀπὸ φυλακῆς πρωΐας μέχρι νυκτός, ἀπὸ φυλακῆς πρωΐας ἐλπισάτω Ἰσραὴλ ἐπὶ τὸν Κύριον.

Σὲ τὸν ἀπερίγραπτον, καὶ ἀνερμήνευτον Λόγον, σάρκα χρηματίσαντα, δι᾿ ἡμᾶς φιλάνθρωπε ἀνεκήρυξε, τὸ σεπτὸν σύστημα, τῶν σοφῶν Πατέρων, Θεὸν τέλειον καὶ ἄνθρωπον, διπλοῦν ταῖς φύσεσι, καὶ ταῖς ἐνεργείαις ὑπάρχοντα, διπλοῦν καὶ ταῖς θελήσεσιν, ἕνα τὸν αὐτὸν καθ᾿ ὑπόστασιν· ὅθεν σὺν Πατρί τε, καὶ Πνεύματι γινώσκοντες Θεόν, ἕνα πιστῶς προσκυνοῦμέν σε, τούτους μακαρίζοντες.

Στίχ. η´. Ὅτι παρὰ τῷ Κυρίῳ τὸ ἔλεος, καὶ πολλὴ παρ᾿ αὐτῷ λύτρωσις, καὶ αὐτὸς λυτρώσεται τὸν Ἰσραὴλ ἐκ πασῶν τῶν ἀνομιῶν αὐτοῦ.

Πύῤῥον τε καὶ Σέργιον, καὶ τὸν Ὀνώριον ἅμα, Εὐτυχῆ Διόσκορον, καὶ δεινὸν Νεστόριον κατεστρέψατε, τῶν κρημνῶν ἔνδοξοι, τὸ Χριστοῦ ποίμνιον, ἑκατέρων διασώσαντες, διπλοῦν ταῖς φύσεσιν, ἕνα τὸν Χριστὸν καθ᾿ ὑπόστασιν, λαμπρῶς ἀνακηρύξαντες, μόναις ἐνεργείαις δεικνύμενον· ὃν καὶ προσκυνοῦντες, ὡς ἄνθρωπον, καὶ τέλειον Θεόν, σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Πνεύματι, νῦν ὑμᾶς δοξάζομεν.

Στίχ. θ´. Αἰνεῖτε τὸν Κύριον, πάντα τὰ ἔθνη, ἐπαινέσατε αὐτόν, πάντες οἱ λαοί.

Ἄκτιστον ἐκήρυξαν, οἱ θεοφόροι συμφώνως, τὴν θείαν ἐνέργειαν, καὶ τὴν θείαν θέλησιν τοῦ πτωχεύσαντος, τὸν ἐμὸν ἄνθρωπον, τῇ σαρκὶ νείμαντες, τὸ κτιστὸν τῆς ἐνεργείας τε, καὶ τῆς θελήσεως, φύσεως φυγόντες τὴν σύγχυσιν, ἐμφρόνως οἱ μακάριοι, ὑποστατικήν τε διαίρεσιν· οὓς ἐν ἐτησίοις, τιμῶντες οἱ πιστοὶ ταῖς ἑορταῖς, Χριστὸν συμφώνως δοξάζομεν, τὸν αὐτοὺς δοξάσαντα.

Στίχ. ι´. Ὅτι ἐκραταιώθη τὸ ἔλεος αὐτοῦ ἐφ᾿ ἡμᾶς, καὶ ἡ ἀλήθεια τοῦ Κυρίου μένει εἰς τὸν αἰῶνα.

Τριάδα τὴν ἄκτιστον, οἱ θεοφόροι Πατέρες, Θεὸν ἕνα Κύριον, ὁμοφρόνως σήμερον ἀνεκήρυξαν, τὸ ἁπλοῦν ἅπασι, τῆς μιᾶς φύσεως, καταλλήλως ὑποδείξαντες, κοινῷ θελήματι, καὶ τῆς ἐνεργείας ἁπλότητι, ἄναρχον ἀτελεύτητον, τοῦτον διὰ πάντων γνωρίσαντες· ὅθεν ἀνυμνοῦμεν, αὐτοὺς ὡς Ἀποστόλων μιμητάς, καὶ τὸ ἐκείνων διδάξαντας, πάντας Εὐαγγέλιον.

Δόξα. Ἦχος πλ. β´.

Τὰς μυστικὰς σήμερον τοῦ Πνεύματος σάλπιγγας, τοὺς θεοφόρους Πατέρας ἀνευφημήσωμεν, τοὺς μελῳδήσαντας ἐν μέσῳ τῆς Ἐκλησίας, μέλος ἐναρμόνιον θεολογίας, Τριάδα μίαν ἀπαράλλακτον, οὐσίαν τε καὶ Θεότητα· τοὺς καθαιρέτας τῆς πλάνης, καὶ ὀρθοδόξων προμάχους, τοὺς πρεσβεύοντας πάντοτε Κυρίῳ, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

ΑΙΝΟΙ

Τῶν Πατέρων προσόμοια γ´ εἰς δ´.

Ἦχος πλ. β´. Ὅλην ἀποθέμενοι.

Στίχ. ε´. Αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν τυμπάνῳ καὶ χορῷ· αἰνεῖτε αὐτὸν ἐν χορδαῖς καὶ ὀργάνῳ.

Ὅλην συγκροτήσαντες, τὴν τῆς ψυχῆς ἐπιστήμην, καὶ τῷ θείῳ Πνεύματι, συνδιασκεψάμενοι τὸ μακάριον, καὶ σεπτὸν σύμβολον, οἱ σεπτοὶ Πατέρες, θεογράφως διεχάραξαν, ἐν ᾧ σαφέστατα, τῷ Γεγεννηκότι συνάναρχον, τὸν Λόγον ἐκδιδάσκουσι, καὶ παναληθῶς ὁμοούσιον, ταῖς τῶν Ἀποστόλων, ἑπόμενοι προδήλως διδαχαῖς, οἱ εὐκλεεῖς καὶ πανόλβιοι, ὄντως καὶ θεόφρονες.

Στίχ. Εὐλογητὸς εἶ, Κύριε, ὁ Θεὸς τῶν Πατέρων ἡμῶν.

Ὅλην εἰσδεξάμενοι, τὴν νοητὴν λαμπηδόνα, τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τὸ ὑπερφυέστατον χρησμολόγημα, τῷ βραχεῖ ῥήματι, καὶ πολὺ συνέσει, θεοπνεύστως ἀπεφθέγξαντο, ὡς χριστοκήρυκες, εὐαγγελικῶν προϊστάμενοι, δογμάτων οἱ μακάριοι, καὶ τῶν εὐσεβῶν παραδόσεων, ἄνωθεν λαβόντες, τὴν τούτων ἀποκάλυψιν σαφῶς, καὶ φωτισθέντες ἐξέθεντο, ὅρον θεοδίδακτον.

Στίχ. Συναγάγετε αὐτῷ τοὺς Ὁσίους αὐτοῦ, τοὺς διατιθεμένους τὴν διαθήκην αὐτοῦ.

Ὅλην συλλεξάμενοι, ποιμαντικὴν ἐπιστήμην, καὶ θυμὸν κινήσαντες, νῦν τὸν δικαιότατον ἐνδικώτατα, τοὺς βαρεῖς ἤλασαν, καὶ λοιμώδεις λύκους, τῇ σφενδόνῃ τῇ τοῦ Πνεύματος, ἐκσφενδονήσαντες, τοῦ τῆς Ἐκκλησίας πληρώματος, πεσόντας ὡς πρὸς θάνατον, καὶ ὡς ἀνιάτως νοσήσαντας, οἱ θεῖοι ποιμένες, ὡς δοῦλοι γνησιώτατοι Χριστοῦ, καὶ τοῦ ἐνθέου κηρύγματος, μύσται ἱερώτατοι.

Δόξα. Ἦχος πλ. δ´.

Γεωργίου Νικομηδείας.

Τῶν Ἁγίων Πατέρων ὁ χορός, ἐκ τῶν τῆς οἰκουμένης περάτων συνδραμών, Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Πνεύματος Ἁγίου, μίαν οὐσίαν, ἐδογμάτισε καὶ φύσιν, καὶ τὸ μυστήριον τῆς θεολογίας, τρανῶς παρέδωκε τῇ Ἐκκλησίᾳ· οὓς εὐφημοῦντες ἐν πίστει, μακαρίσωμεν λέγοντες· Ὦ θεία παρεμβολή, θεηγόροι ὁπλῖται, παρατάξεως Κυρίου· ἀστέρες πολύφωτοι τοῦ νοητοῦ στερεώματος· τῆς μυστικῆς Σιὼν οἱ ἀκαθαίρετοι πύργοι· τὰ μυρίπνοα ἄνθη τοῦ Παραδείσου· τὰ πάγχρυσα στόματα τοῦ Λόγου· Ἐκκλησίας τὸ καύχημα· οἰκουμένης ἀγλάϊσμα· ἐκτενῶς πρεσβεύσατε, ὑπὲρ τῶν ψυχῶν ἡμῶν.

Ύμνοι Όρθρου Χριστουγέννων

 

Δεύτε ίδωμεν πιστοί, που εγεννήθη ο Χριστός; ακολουθήσωμεν λοιπόν ένθα οδεύει ο αστήρ, μετά των μάγων ανατολής των βασιλέων. Άγγελοι υμνούσιν ακαταπαύστως εκεί· ποιμένες αγραυλούσιν, ωδήν επάξιον. Δόξα εν Υψίστοις, λέγοντες, τω σήμερον εν σπηλαίω τεχθέντα εκ της Παρθένου και Θεοτόκου εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας.

Τι θαυμάζεις Μαριάμ, τι εκθαμβήσαι τω εν σοι; Ότι άχρονο Υιόν χρόνω εγέννησα, φησί, του τικτομένου την σύλληψιν μη διδαχθείσα. Άνανδρός είμι, και πως τέξω υιόν; άσπορον γονήν τις εώρακεν; όπου Θεός δε βούλεται, νικάται φύσεως τάξις ως γεγράπται. Χριστός ετέχθη εκ της Παρθένου εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας.

Ο Αχώριστος παντί πως εχωρήθη εν γαστρί; ο εν κόλποις του Πατρός πως εν αγκάλαις της μητρός; Πάντας ως οίδεν, ως ηθέλησε και ως ηθδόκησε. Άσαρκος γαρ ων, εσαρκώθη εκών και γέγονεν ο ων, ο ουκ ην δι ημάς. Και μη εκστάς της φύσεως, μετέσχε του ημετέρου φυράματος. Διπλούς ετέχθη Χριστός, τον άνω κόσμον θέλω αναπλησώσαι.

Ύμνοι στην «Θεοτόκον Μαρία»

 

Ο Ακάθιστος Ύμνος

«Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε»

Ήχος Πλάγιος δ´. Αυτόμελον.

Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια, ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια, αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε. Αλλ´ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον, εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον, ίνα κράζω σοι· Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε.

·  ————  ·

 

«Αγνή Παρθένε»

Από το Θεοτοκάριον του «Αγίου Νεκταρίου»

Ήχος Πλάγιος α´.

Αγνή Παρθένε Δέσποινα, Άχραντε Θεοτόκε,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Παρθένε Μήτηρ Άνασσα, Πανένδροσε τε πόκε,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Υψηλοτέρα ουρανών, ακτίνων λαμπροτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Χαρά Παρθενικών Χορών, Αγγέλων υπερτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Εκλαμπροτέρα ουρανών, φωτός καθαρωτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Των ουρανίων στρατιών, πασών αγιωτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.

Μαρία Αειπάρθενε, Κόσμου παντός Κυρία,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Άχραντε Νύμφη πάναγνε, Δέσποινα Παναγία,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Μαρία Νύμφη Άνασσα, χαράς ημών αιτία,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Κορή σεμνή Βασίλισσα, Μήτηρ υπεραγία,
     Χαίρε Νύμφη Ανήμφευτε.
Τιμιώτερα Χερουβείμ, Υπερενδοξοτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Των ασωμάτων Σεραφείμ, των θρόνων υπερτέρα,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.

Χαίρε το άσμα Χερουβείμ, χαίρε ύμνος Αγγέλων,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Χαίρε ωδή των Σεραφείμ, χαρά των Αρχαγγέλων,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Χαίρε ειρήνη και χαρά, λιμήν της σωτηρίας,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Παστάς του Λόγου ιερά, άνθος της αφθαρσίας,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.
Χαίρε Παράδεισε τρυφής, ζωής τε αιωνίας,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε,
Χαίρε το ξύλον της ζωής, πηγή αθανασίας,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.

Σε ικετεύω Δέσποινα, Σε νυν επικαλούμαι,
     Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε.

Η Μεγάλη Εβδομάδα μέσα από την υμνολογία της Εκκλησίας μας

 

 

• Πορεία προς το Πάσχα

αποσπάσματα από άρθρο του Θεολόγου – Καθηγητού Λάμπρου Κ. Σκόντζου,
Συνοδοιπόροι του θείου πάθους

Επιμέλεια: Διάκονος Επιφάνιος Παπαντωνίου

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, μεγάλοι ποιητές και μουσουργοί όπως οι Σωφρόνιος Ιεροσολύμων, Κοσμάς Μαϊουμά, Ιωάννης Δαμασκηνός, Ανδρέας Κρήτης, Κασσιανή ή Κασσία κ.α, συνέθεσαν υπέροχους ύμνους και καταπληκτικές ακολουθίες για ολόκληρη την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής, με αποκορύφωμα την Μεγάλη Εβδομάδα. Ολόκληρη η υμνολογία του Τριωδίου είναι προσαρμοσμένη στο πνεύμα της μετάνοιας και της συντριβής του κάθε αμαρτωλού και στην εν Χριστώ απολύτρωση.

Οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι φτιαγμένες έτσι ώστε να διεγείρουν στους πιστούς διάθεση μετάνοιας. Παρατηρούμε επίσης να υπάρχει μέσα σ΄ αυτές ένα θαυμάσιο πλέξιμο των εβραϊκών Ψαλμών με τα χριστιανικά τροπάρια, των Προφητειών και άλλων περικοπών της Παλαιάς Διαθήκης με τα Ευαγγέλια και τους Αποστόλους της Καινής Διαθήκης. Για μια εμφανέστερη και δραματουργική παρακολούθηση των κοσμοσωτηρίων γεγονότων που συνέβησαν τότε, συμπυκνωμένα σε μία εβδομάδα, διαμορφώθηκε η ακολουθία του Ιερού Νιπτήρος και η μεγάλη ενότητα των 15 Αντιφώνων με τα 12 Ευαγγέλια που εξιστορούν το Θείο Πάθος μέχρι την ύψωση του Χριστού στον Σταυρό.

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ

A Δ Ε Θ Κ Λ Μ Ο Π Σ Τ Χ Ψ Ω

Κάθισμα: Του Ψαλτηρίου.Τροπάριο που ψάλλεται μετά την ανάγνωση (ή μη) του Ψαλτηρίου κατά τη διάρκεια του οποίου ο λαός κάθεται. Κ. υπάρχει και μετά την γ΄ Ωδή. Τα Καθίσματα είναι ποικίλου περιεχομένου. Το ερημητήριο του Μοναχού στο οποίο ασκείται αυστηρότεοα. Το εξάρτημα μιας Μονής έξω από τη Μονή, που έχει και Ι.Ναό. Κανόνας : Στην εκκλησιαστική υμνολογία, ονομάζεται το σύστημα τροπαρίων που περιέχει ωδές. Καταβασίες: Οἱ Εἱρμοί τῶν μεγάλων ἑορτῶν ἀποτελοῦν τίς λεγόμενες Καταβασίες, ἐπειδή ψάλλονταν στό μέσον τοῦ ναοῦ, ὅπου κατέβαιναν οἱ ψάλτες ἀπό τά στασίδια τους. Κατηχούμενα: Ευχές και δεήσεις μέσα στη Θεία Λειτουργία. Η Λειτουργία ταῶν Κατηχουμένων, όπως ονοπμάζεται το τμήμα αυτό της Θείας Λειτουργίας, α ποτελεί το δημόσιο μέρος της Θείας Λειτουργίας και συμβολίζει τη την ζωή του Κυρίου μεταξύ της ενσαρκώσεως και των παθών, όπως φαίνεται στους ψαλλόμενους ύμνους, τις ευχές και τις περικοπές της Αγίας Γραφής. Αποτελούνται από τα 'Αγια, μέσω των οποίων θα ανέβουν κατά την Λειτουργία των πιστών, στα 'Αγια των Αγίων, δηλαδή από την παρούσα ζωή, στην αιώνιο. Η ονομασία της Λειτουργίας των κατηχουμένων σήμερα ουσιαστικά εκλείπει, καθώς οι θύρες μετά την προσφώνηση του ιερέως δεν κλείνουν και επαφίεται στην θέληση του μη βαπτισμένου μέλους η παραμονή, αν και κάτι τέτοιο δεν επιτρέπεται. Κοινωνικό: Ο ύμνος που ψάλλεται όταν κοινωνούν οι πιστοί. Κοντάκιο: Κοντάκιο λέγεται συνήθως η απαρχή (το προοίμιο) Εκκλησιαστικών Ύμνων που εξ αυτού και μόνο ολόκληροι οι ύμνοι αυτοί χαρακτηρίζονται τελικά και ως κοντάκια. Αποτελεί δε ιδιαίτερο είδος της εκκλησιαστικής ποίησης που ιστορικά φέρεται να καλλιεργήθηκε περί τον 6ο 7ο αιώνα .Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι η χρήση του απέβλεπε ως «εισαγωγή» του θέματος του ύμνου που ακολουθούσε. Κάποιοι παράγουν (ετυμολογούν) το όνομα κοντάκιο από το περιορισμένο - σύντομο συνεπώς κοντό σε μήκος. Ενώ άλλοι δε, το όνομα κοντάκιο, το ετυμολογούν από το «κοντό» (= τράπεζα ψαλτηρίου) όπου οι ψάλτες άφηναν, ή συχνά ακουμπούσαν τα λειτουργικά κείμενα. Εξ αυτών ορθότερο φαίνεται μάλλον το πρώτο. Το κοντάκιο απαρτίζεται από μία και μόνο στροφή. Οι δε στροφές που ακολουθούν στο κυρίως ύμνο ονομάζονται «Οίκοι» που μπορεί να είναι απεριόριστοι σε αριθμό (δεν υπάρχει περιορισμός). Στο τέλος όμως του καθενός «οίκου» (δηλαδή κάθε στροφής) διακρίνουμε το « εφύμνιο » που μπορεί να είναι ένας, δύο ή τρεις στίχοι που επαναλαμβάνονται ακριβώς οι ίδιοι σε όλους τους οίκους, σε όλο τον ύμνο. Σε πολλούς δε ύμνους τα αρχικά γράμματα των Οίκων δημιουργούν κάθετα μια « ακροστιχίδα » που μπορεί να φανερώνει αλφάβητο, όνομα, ρητό ή και φράση. Παραδείγματα: •  Στην ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου , στους «Χαιρετισμούς» όπως λέει ο λαός το «Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε» ή το «Αλληλούια» είναι «εφύμνια». •  Το γνωστό «Τη υπερμάχω στρατηγώ...» είναι το κοντάκιο του Ακάθιστου Ύμνου και όχι αυτός καθ΄ αυτός ο Ακάθιστος που ακολουθεί του κοντακίου και του οποίου οι Οίκοι είναι 24, των οποίων η ακροστιχίδα παρουσιάζει το Ελληνικό αλφάβητο πχ 'Αγγελος πρωτοστάτης ...(Αρχή 1ου οίκου), Βλέπουσα η Αγία ...(αρχή 2ου οίκου), Γ νώσιν άγνωστον...(αρχή 3ου οίκου) κλπ. •  Η Ακροστιχίδα στον Ύμνο της Θείας Γέννησης παράγει τη φράση «Του ταπεινού Ρωμανού Ύμνος». Οι ύμνοι κυρίως συγγράφονται έμμετρα, δηλαδή με τονικά μέτρα σε συνήθη βάση αυτή της ομοτονίας αλλά και της ισοσυλλαβίας των στίχων με πολλές όπως μπορεί να παρατηρήσει κάποιος παραχωρήσεις στην αποκαλυπτόμενη μελωδία. Η δε ομοιοκαταληξία που χρησιμοποιούταν συχνά αν και δεν ακολουθούσε αυστηρά αυτή της σύγχρονης «ρίμας» εντούτοις εμφανιζόταν πολλές φορές με απλή παρήχηση. Παραδείγματα: Εκ του Ακάθιστου Ύμνου πλείστα τα παραδείγματα όπως: η χαρά εκλάμψειη αρά εκλείψει, ανθρωπίνοις λογισμοίς - αγγέλων οφθαλμοίς, νεουργείται - βρεφουργείται, μύστις - πίστις κλπ. Τέλος στους ύμνους παρατηρούνται δύο διαφορετικές μουσικές μελωδίες (σκοπούς) μία για το αρχικό το κοντάκιο και μία για όλους τους Οίκους του Ύμνου. Σήμερα κοντάκιο στην λειτουργική χρήση λέγεται ενας ύμνος που λέγεται στον ορθρο και είναι κατάλοιπο (η πρώτη μόνο στροφή) των αρχαιων. Τέτοια σύγχρονα σύντομα κοντάκια υπαρχουν για καθε ημέρα του έτους. Χρησιμοποιούνται στον όρθρο, στγην λειτουργία και σε αλλες ακολουθίες. Οδηγίες για το ποια κοντακια ψάλλονται στις ακολουθίες ανάλογα με την περίοδο του έτους, βρίσκονται στο Τυπικό της Εκκλησίας. •  Όταν το κοντάκιο έχει μοναδική μουσική μελωδία ονομάζεται «ιδιόμελο». •  Δεν θα πρέπει να συγχέεται το κοντάκιο της Υμνολογίας με το κοντάκιο ή ειλητάριο της Λειτουργικής. •  Γενικά το κοντάκιο είναι λακωνικότερο του Τροπάριου με κύριο σκοπό το σύντομο ιστορικό εγκώμιο του εορταζομένου Αγίου ή της επετείου της ημέρας.(πχ Κοντάκιο Θεοφανείων ) •  Μέγας ποιητής του εκκλησιαστικού αυτού είδους ποίησης υπήρξε ο Ρωμανός ο Μελωδός .

Η Ψαλτική Τέχνη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες

 

Εμμανουήλ Ξυνάδας, Δρ. Θεολογίας 

Η ψαλτική τέχνη αρχίζει να υφίσταται ως επιστήμη με σημειογραφία ήδη από τα μέσα του 10^ου αιώνα, ίσως και λίγο νωρίτερα, με τέλεια ορ­γάνωση, έτσι ώστε να καλύψει τις ανάγκες της λατρείας της Ορθόδοξης Ανατολής[1].

Στην Ψαλτική Τέχνη διακρίνουμε τέσσερις περιόδους ανάλογα με την σημειογραφία της καθεμιάς[2]. Το ύψιστο σημείο ακμής της τέχνης ορίζεται κατά τον 13^ο και 14^ο αιώνα[3]. Σε αυτή την εξέλιξη συνέβαλλαν με την παρουσία και τη μουσική δραστηριότητά τους πρόσωπα όπως ο Ιωάννης ο Κουκουζέλης, ο Ιωάννης ο Γλυκής, ο Νικηφόρος ο Ηθικός και ο Ξένος  Κορώνης, οι οποίοι συνέθεσαν την πρώτη μεγάλη τετρανδρία της Ψαλτικής Τέχνης.

Η τέχνη αυτή ήκμασε σε όλες τις περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας όπου δημιουργήθηκαν ξεχωριστά κέντρα εκμάθησης και διάδοσής της[4]. Κομβικό σημείο για την Ψαλτική Τέχνη, όπως επίσης και για τις άλλες τέχνες, θεωρείται η άλωση της Κωνσταντινούπολης. Από τότε παρατηρείται στασιμότητα στην ανάπτυξη της, ενώ η μουσική δραστηριότητα περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στην αντιγραφή χειρόγραφων κωδίκων και τη διδασκαλία. Παράλληλα, παρατηρείται έλλειψη νέων συνθέσεων. Οι μεγάλες μουσικές φυσιογνωμίες σπανίζουν και τα έργα που κυριαρχούσαν ήταν αυτά της προηγούμενης περιόδου[5].

Το κλίμα αυτό, όπως αποδεικνύεται, καθυστέρησε να επηρεάσει την ανάπτυξη της ψαλτικής στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, η οποία συνέχισε να αναπτύσσεται σε ικανοποιητικούς ρυθμούς. Στην εξέλιξη αυτή συνετέλεσε το γεγονός ότι η οθωμανική κυριαρχία επεκτάθηκε σε αυτές αργότερα απ’ ότι στις υπόλοιπες περιοχές (1474), καθώς επίσης και στο γεγονός ότι πολλοί από τους κατοίκους της Κωνσταντινούπολης μετακινήθηκαν προς τη δύση και το βορρά, ενώ πολλοί επέλεξαν τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες[6]. Ανάμεσά τους ήταν και ηχηρά ονόματα που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στην ανάπτυξη των βυζαντινών τεχνών και επιστημών[7].

Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι εκεί αναπτύχθηκαν εργαστήρια ζωγραφικής και καλλιγραφίας, ενώ σημαντικό κέντρο ανάπτυξης της Ψαλτικής Τέχνης αναδείχθηκε για πάνω από εκατό χρόνια η Μονή της Πούτνας[8]. Η μονή ιδρύθηκε το 1466 από τον Στέφανο το Μεγάλο και σύντομα αναδείχθηκε σε σημαντικό πολιτισμικό κέντρο, του οποίου η φήμη ξεπερνούσε τα όρια των Παραδουνάβιων περιοχών[9].