Το Παναρμόνιο του Κων/νου Ψάχου στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος

 

Η βυζαντινομουσικολογική ημερίδα: Το Παναρμόνιο του Κ. Α. Ψάχου οργανώνεται από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ με την ευκαιρία της επετείου των 25 ετών από την ίδρυσή του.

Ο Ψάχος, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα κατά το τέλος του 19ου αι. και πρωτοστάτησε στην προώθηση της μελέτης και διδασκαλίας της Βυζαντινής Μουσικής. Έχοντας εξασφαλίσει χρηματοδότηση, από την Εύα Πάλμερ–Σικελιανού και από σχετικό έρανο, παραγγέλνει μεταξύ 1922 και 1924 και επιβλέπει την κατασκευή τριών οργάνων, ενός μεγάλου σε τύπο “Orgel” και δύο μικρών σε τύπο «Αρμονίου», που κατασκευάζονται και παρουσιάζονται στο Oettingen της Γερμανίας. Από αυτά τα δύο Αρμόνια μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν σε εκδηλώσεις, κυρίως κατά τις «Δελφικές γιορτές». Σήμερα το μικρότερο έχει συντηρηθεί και βρίσκεται στο μουσείο του ΚΕΕΛ της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το δεύτερο φυλάσσεται στην Εστία Νέας Σμύρνης και χρήζει συντήρησης.

Το μεγάλο Παναρμόνιο χρησιμοποιήθηκε το 1926 σε συναυλίες και παρουσιάσεις του έργου του Ψάχου στη Γερμανία. Παρόλο που είχε εξοφληθεί, έμεινε εκεί, καθώς οι τεχνικές δυσκολίες και τα έξοδα μεταφοράς του ήταν δυσβάστακτα. Είναι στην ουσία ένα εκκλησιαστικό Όργανο, ένα “Orgel”, όπως το ονομάζει σε ένα δημοσίευμά του ο ίδιος, και λειτουργεί με αυλούς. Η ιδιαιτερότητά του βρίσκεται στο ότι μπορεί να παίξει μια πλούσια σειρά από ασυγκέραστα διαστήματα, κατάλληλα να αποδώσουν την ελληνική λειτουργική μουσική της βυζαντινής περιόδου, της οποίας χαρακτηριστικό είναι η μεγάλη ποικιλία μικροδιαστημάτων.

Η λειτουργικότητά του στην πράξη και στη διδασκαλία αμφισβητήθηκε από την αρχή, ωστόσο δεν υπήρξε και κάποια εκτεταμένη περίοδος δοκιμής του, ώστε να προκύψει και κάποιος καλά εκπαιδευμένος στο χειρισμό του μουσικός. Είναι όμως αδιαμφισβήτητη η αξία του, τόσο ως ιστορικού κειμηλίου που συνδέεται με μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Κωνσταντίνος Ψάχος και η Εύα Πάλμερ–Σικελιανού, όσο και ως τεχνολογικού επιτεύγματος για χρήση στη Θεωρία και Πράξη της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Να σημειωθεί πως ο Ψάχος τιμήθηκε ως εφευρέτης για το σχεδιασμό και τη διευθέτηση στο πληκτρολόγιο των πολλών πλήκτρων που απαιτούνταν για την κάλυψη των 41 δικής του επιλογής διαστημάτων ανά οκτάβα.

Ενώ μέχρι πρόσφατα το Παναρμόνιο εθεωρείτο χαμένο (μάλιστα κυκλοφορούσε η φήμη πως καταστράφηκε στους βομβαρδισμούς του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου), εντοπίστηκε ήδη σε άριστη κατάσταση και πλήρη λειτουργικότητα στην Γερμανία, στην κατοχή του Karl Göckel.

Στην παρούσα ημερίδα, που πραγματοποιείται στην αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, διακεκριμένοι μουσικολόγοι παρουσιάζουν την πολυδιάστατη ιστορία γενικά μεν των «πνευματικών» (δηλαδή αεροφώνων) Οργάνων, που ανάγονται στην αρχαία ύδραυλη, αλλά και του βυζαντινού «Οργάνου», ειδικότερα δε και του Παναρμονίου του Κ. Α. Ψάχου· η όλη εκδήλωση θα ολοκληρωθεί με συναυλία βυζαντινής μουσικής από τον χορό ψαλτών «Οι Μαΐστορες της Ψαλτικής Τέχνης» και τη χορωδία του Πατριαρχείου Ρουμανίας «Θρόνος».

Η ημερίδα υποστηρίζει ακαδημαϊκά την ήδη διαρκούσα σύντονη εκ μέρους του ΤΜΣ του ΕΚΠΑ απόπειρα απόκτησης του Παναρμονίου του Κ. Α. Ψάχου: πέρα από τη μουσειακή του αντιμετώπιση, είναι πολύ ισχυρός ο συμβολισμός της επανεμφάνισης και της χρήσης του Παναρμονίου, καθώς ενσαρκώνει τον απόηχο της λαμπρής παλαιάς για την Ανατολή παράδοσης των βυζαντινών Οργάνων.

Η Ελλάδα θα μπορεί να έχει πλέον ένα δικό της Όργανο, κατασκευασμένο για να παίξει τη μουσική της δικής της βυζαντινής και δημοτικής παράδοσης, αφού είναι γνωστό πως τα ευρωπαϊκά συγκερασμένα όργανα αδυνατούν να ανταποκριθούν στις κλίμακες της ελληνικής παράδοσης. Όταν μάλιστα γίνει προσιτό και γνωστοποιηθεί ο φυσικός ήχος του, δεν αποκλείεται περαιτέρω διάδοση με αντίγραφα οργάνων, καθώς και επιρροή στο οργανολόγιο, σε νέους εκτελεστικούς ρόλους και σε διαμόρφωση ειδικού ρεπερτορίου.

Οργανωτική & Επιστημονική Επιτροπή της Ημερίδας:
Αχιλλέας Χαλδαιάκης, Καθηγητής-Πρόεδρος ΤΜΣ ΕΚΠΑ
Παύλος Σεργίου, Επίκ. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ
Δημήτρης Μπαλαγεώργος, Αν. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ
Θωμάς Αποστολόπουλος, Αν. Καθηγητής ΤΜΣ ΕΚΠΑ
Φλώρα Κρητικού, Επίκ. Καθηγήτρια ΤΜΣ ΕΚΠΑ